Αύρες στην Ελλάδα

του Κώστα Πικρού

 

Αύρες στην Ελλάδα

 

Τα ανεμοπορούντα αεραθλήματα (παραπέντε, αετός, ανεμόπτερο) εκμεταλλεύονται τα ανοδικά ρεύματα. Αυτά δημιουργούνται από αστάθεια της ατμοσφαίρας. Οι καλοκαιρινές αύρες (θαλάσσιες και ορεινές) δημιουργούνται από την ίδια ατμοσφαιρική αστάθεια. Τα ανοδικά ρεύματα και οι αύρες είναι αλληλένδετα.

Οι αύρες μπορεί να ευνοούν ή να δυσχεραίνουν τις ανεμοπορικές πτήσεις μας.

Μια αύρα που προσπίπτει σε μία πλαγιά μπορεί να δημιουργεί δυναμικό για θαυμάσιες πτήσεις. Αντιθέτως, μία θαλάσσια αύρα μπορεί να φέρει σε κάποια πλαγιά ευσταθείς μάζες και να χαλάσει την αστάθεια που δημιουργεί τα θερμικά μας.

Τα θερμικά που ανεβαίνουν τις ηλιόλουστες πλαγιές δημιουργούν αύρες από την κοιλάδα προς τα όρη. Αντιθέτως, μόλις πέσει ο ήλιος, τα καθοδικά στις σκοτεινές πλαγιές δημιουργούν αύρες από τα όρη προς τις κοιλάδες.

Όλα αυτά τα φαινόμενα επηρεάζουν τις πτήσεις μας. Η γνώση των ανοδικών ρευμάτων μιας περιοχής είναι ταυτόσημη με την γνώση των αυρών της περιοχής. Σε περιοχές εντατικής ανεμοπορικής δράσεως (πχ. στις Άλπεις) υπάρχει καταγεγραμμένη η τοπική πείρα των ανεμοπορούντων. Στη χώρα μας η πείρα είναι λίγη και δεν είναι καταγεγραμμένη.

Η γενική θεωρία δεν μπορεί να μας δώσει την επικρατούσα κατάσταση στα βουνά. Για παράδειγμα, στις Άλπεις υπάρχουν ηλιόλουστες πλαγιές που μοιάζουν να έχουν σίγουρο ανοδικό. Και όμως έχουν καθοδικό όλη την ημέρα, λόγω συνεχείας της ροής από την άλλη πλευρά του βουνού.

 

Τι είναι όμως οι "αύρες" ;

 

Οι αύρες είναι ένας τύπος ανέμου καθαρά τοπικός. Οι αύρες οφείλονται σε τοπικές διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ θάλασσας και ξηράς ή ορέων και κοιλάδων. Οι αύρες στην Ελλάδα είναι πολύ χαρακτηριστικό φαινόμενο και συχνά λόγω αυτών, προκύπτουν άνεμοι τελείως αντίθετοι από τους επικρατούντες στη λοιπή χώρα.

Στο σχ.1 εμφανίζεται πρώτα η θαλάσσια αύρα (κοινώς "μπάτης"). Γνωρίζουμε ότι η θάλασσα θερμαίνεται αργότερα από την ξηρά, γι' αυτό κατά την ημέρα η ξηρά είναι θερμότερη από τη θάλασσα. Ο θερμός αραιός αέρας πάνω από την ξηρά ανέρχεται, ο δε ψυχρός θαλάσσιος αέρας σπεύδει να καταλάβει τη θέση του. Έτσι δημιουργείται θαλάσσια αύρα που διευθύνεται από το άνοιγμα των κόλπων προς την ξηρά και γι' αυτό ονομάζεται από τους ναυτικούς "μπουκαδούρα". Έτσι π.χ. στον Σαρωνικό ή θαλάσσια αύρα είναι άνεμος νότιος(S) στο δε Κορινθιακό δυτικός(W).

σχ.1 Αύρες - Επάνω θαλάσσια αύρα και απόγειος. Κάτω κοιλάδας και όρους

Το αντίθετο συμβαίνει κατά τη νύκτα, οπότε η θάλασσα ψύχεται βραδύτερα από την ξηρά και δημιουργείται η "απόγειος αύρα" η οποία διευθύνεται από τη ξηρά προς τη θάλασσα.

Παρόμοια φαινόμενα δημιουργούνται μεταξύ ορέων και κοιλάδων. Στην περίπτωση αυτή, η κοιλάδα η οποία καλύπτεται από υδρατμούς και σκόνη, θερμαίνεται την ημέρα ή ψύχεται τη νύκτα βραδύτερα απ' ότι τα βουνά. Η διαφορά θερμάνσεως δημιουργεί αύρες οι οποίες επεξηγούνται στο σχ.1

Η αύρα όπως είπαμε είναι ένα τοπικό φαινόμενο. Μπορεί να καλύπτει μία ευρύτερη περιοχή, μπορεί όμως να έχει τοπικές ιδιαιτερότητες. Μπορεί σε μία κοιλάδα να υπάρχει, ενώ στην διπλανή να μην υπάρχει. Λίγα χιλιόμετρα μπορεί να δίνουν τελείως διαφορετική εικόνα.

Για παράδειγμα, στον Ισθμό της Κορίνθου οι ναυτικοί των ρυμουλκών δεν αναφέρουν νυκτερινή απόγειο αύρα. Ελάχιστα χιλιόμετρα νοτιότερα, στην παραλία των Κεχριών, οι ντόπιοι ψαράδες μας αναφέρουν "τα στεριανά". Την ιδιαιτερότητα αυτή μας επιβεβαιώνει ψαράς από το γειτονικό Καλαμάκι που ψαρεύει σε όλη την περιοχή. Τόσο τοπική μπορεί να είναι η αύρα.

Η θαλάσσια αύρα μπορεί να εμφανίζεται νωρίς το πρωί, μπορεί όμως να φθάνει σε ορισμένα σημεία μόνο αργά το απόγευμα περί την δύση του ηλίου. Για την αύρα του Σαρωνικού, κλασσικό παράδειγμα είναι ο Κόρφος, όπου η απογευματινή αύρα αργεί πολύ να φθάσει, ή και δεν φθάνει καθόλου.

Η αύρα λοιπόν χρειάζεται έρευνα πολύ λεπτομερή. Πρέπει κανείς να είναι πάντα έτοιμος για την έκπληξη. Ψάχνει πχ. σε κάποια περιοχή για ημερήσια αύρα και βρίσκεται μπροστά σε νυκτερινή αύρα που ο καθ' ένας γνωρίζει και που έχει ιδιαίτερο τοπικό όνομα.

Η έρευνα αρχίζει πάντα με καταγραφή των τοπικών φαινομένων που ο ίδιος ο ερευνητής γνωρίζει καλά. Μετά από συχνή απογείωση από κάποια πλαγιά, μπορεί να παρατηρηθεί εμφάνιση ευνοϊκού αναβάτη, κάποια ορισμένη ώρα. Μπορεί να παρατηρηθεί στροφή του ανέμου σε ορισμένη πάντα ώρα. Μπορεί να παρατηρηθεί καταβάτης από το βουνό, που σταματάει τις πτήσεις κάποια ώρα το απόγευμα. Αυτά πρέπει να καταγραφούν, όχι με το ρολόι για κάποια ορισμένη ημέρα, αλλά με την πείρα που προέκυψε για την περιοχή μετά από μακρά χρήση της.

Προφανώς, οι αύρες αφορούν μόνο την θερμή περίοδο του έτους - από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.

Οι αύρες είναι πιο χαρακτηριστικές όταν δεν υπάρχει ισχυρός γενικός άνεμος (πχ το καλοκαιρινό Μελτέμι).

Ένα σπάνιο περίεργο φαινόμενο δεν μας ενδιαφέρει. Ενδιαφέρει ο τυπικός καλοκαιρινός καιρός που τόσο καλά γνωρίζουν από την πείρα τους οι ψαράδες, οι βοσκοί και οι γεωργοί.

Αναφορές από πολλά σημεία μιας περιοχής μας επιτρέπουν να εκτιμήσουμε την εξέλιξη της ροής της αύρας κατά την διάρκεια του 24ώρου. Για παράδειγμα παραθέτω σχέδιο με την εξέλιξη της αύρας του Σαρωνικού - οι ώρες που επέλεξα είναι οι μέσες ώρες της αντίστοιχης φάσεως.
Στο σχ.2 εικονίζεται η εξέλιξη της αύρας στον Σαρωνικό κόλπο. Στον όρμο του Φαλήρου, η αύρα ξεκινάει το πρωί σαν τοπικός δυτικός άνεμος. Το απόγευμα στρέφεται προς νότο και ενισχύεται καθώς επικρατεί η γενικότερη "μπουκαδούρα" του Σαρωνικού.

σχ.2 Εξέλιξη της αύρας στον Σαρωνικό κόλπο

 

Στο σχ.3 φαίνονται οι ώρες όπου συνήθως γίνεται στροφή της αύρας σε διάφορα σημεία όπου είχαμε δραστηριότητα αετών και παραπέντε. Τα βέλη εικονίζουν κατεύθυνση και όχι ένταση. Η Κόρινθος και ο Ωρωπός εικονίζουν (με διακεκομμένη γραμμή) αναφορές υπάρξεως νυκτερινού καταβάτη.

σχ.3 Ώρες στροφής της αύρας

 

Μία αύρα που ανεβαίνει την πλαγιά ενός βουνού μπορεί να συναντάει την αύρα της αντίθετης πλαγιάς και να δημιουργεί ισχυρότατα θερμικά.

Το θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον για τις πτήσεις μας, μιας και οι συγκλήσεις της αύρας με αντίθετο γενικό άνεμο (μελτέμι) είναι σύνηθες καλοκαιρινό φαινόμενο στην χώρα μας.
Η σύγκληση αυτή ονομάζεται "μέτωπο αύρας" (sea breeze front) και είναι η γραμμή που δημιουργείται από τη σύγκρουση των δύο ανέμων (αύρας και επικρατούντος γενικού ανέμου) με αποτέλεσμα ο αέρας να εκτρέπεται προς τα πάνω.
Το μέτωπο αύρας είναι πολύ συχνό το θέρος στο λεκανοπέδιο της Αττικής γιατί συνήθως επικρατεί βόρειο ρεύμα (μελτέμι) και η αύρα του Σαρωνικού είναι αντίθετη με αυτό. Στο σχ.4 εικονίζεται το μέτωπο αύρας (front) να βρίσκεται βορείως των Αθηνών, όπου το χρησιμοποιούν ανεμόπτερα για να κερδίζουν ύψος. Στη θάλασσα εικονίζονται δύο ιστιοπλοϊκά σκάφη που βρίσκονται κοντά, αλλά έχουν αντίθετο άνεμο (antifront).
Συχνά η θέση του μετώπου αύρας επισημαίνεται από ένα επίμηκες νέφος που το επιστρέφει κατά μήκος του. Το νέφος δημιουργούν οι ανοδικές κινήσεις του μετώπου.

σχ.4 Μέτωπο αύρας
 

Το που βρίσκεται μια τέτοια σύγκληση πάνω σε επίπεδο έδαφος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σε ορεινούς όμως όγκους, η σύγκληση έχει την τάση να δημιουργείται σε ορισμένες κορυφογραμμές, όπως φαίνεται στο επόμενο σχήμα (σχ.5). Το βουνό είναι σαν να αφήνει πίσω του "σκιά ανέμου".

Σε προσήλιες πλαγιές, εμφανίζεται συχνά το φαινόμενο της "σκιάς ανέμου" (wind shaddow). Όπως φαίνεται στο σχ.5 ο γενικός άνεμος που πνέει πάνω από το όρος, δεν κατεβαίνει στην υπήνεμη πλαγιά. Εκεί, λόγω ορεινής αστάθειας προκαλείται αύρα κοιλάδας. Αυτή έχει αντίθετη κατεύθυνση από τον επικρατούντα άνεμο. Το φαινόμενο είναι πολύ συχνό στη χώρα μας στις νότιες πλαγιές, όταν πνέουν βόρειοι άνεμοι (Πάρνηθα, Βόρρας).Από τον άνεμο και την αστάθεια εξαρτάται αν θα έχουμε καθαρή σκιά ανέμου (σχ.5^α) ή αν θα έχουμε θερμικά που αποκολλώνται από την κορυφογραμμή και ανεβαίνουν μέσα στον ανώτερο άνεμο (σχ.5β).

σχ.5 Σκιά ανέμου
 

Η Ελλάδα το καλοκαίρι έχει πάντα μια τάση για βόρειο ρεύμα. Οι αύρες παίζουν εκεί πάνω το δικό τους τοπικό παιχνίδι και κάνουν τις πτήσεις μας ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες.
Οι συγκλήσεις μας επιτρέπουν να πετάμε για μεγάλες αποστάσεις, σε συνεχή άνοδο, κατά μήκος τους. Αυτό γίνεται συχνά στην χώρα μας. Μια σύγκληση που μετακινείται, θα μπορούσε να μας επιτρέψει να ταξιδεύσουμε μαζί της. Τέτοιες αναφορές δεν έχουμε ακόμα.
Πολλά φαινόμενα που επισημαίνουμε για το κέφι μας σαν ιπτάμενοι, έχουν ενδιαφέρον για περισσότερη έρευνα από τους επαγγελματίες ερευνητές. Η συνεργασία μας με τους μετεωρολογικούς φορείς υπήρξε πάντα πολύ στενή.
Έχουμε επίσης πολλές τοπικές ανεπιβεβαίωτες αναφορές υπό εξέταση. Η έρευνα απαιτεί χρόνο, πολύ χρόνο.
Το αποτέλεσμα προσωπικών παρατηρήσεων και ερευνών, συγκέντρωσης στοιχείων & αναφορών φίλων σε βάθος δεκαετιών μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε ένα χάρτη της χώρας (σχ.6) με τις τοπικές αύρες κάθε περιοχής – η ενημέρωσή του βέβαια δε σταματά εδώ, θα είναι συνεχείς και με τη δικιά σας βοήθεια.

Για να χρησιμοποιήσετε το χάρτη πατήστε εδώ

 

Κάνοντας κλικ στις κόκκινες κουκκίδες του χάρτη μπορείτε να έχετε πρόσβαση στα άρθρα που αφορούν τις τοπικές αύρες της κάθε περιοχής (λίγα κείμενα στα αγγλικά συμβολίζονται με πράσινες κουκκίδες). 

Κ. Πικρός